آغاز پنجمین فصل کاوش محوطه گبری مود B

معاون میراث‌فرهنگی خراسان جنوبی گفت: فصل پنجم کاوش آموزشی محوطه گبری مود باهدف آموزش دانشجویان رشته باستان‌شناسی و بررسی فضاهای معماری این محوطه توسط دانشجویان ورودی سال 1399 دانشگاه بیرجند با همکاری اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان به سرپرستی علی‌اصغر محمودی نسب و نظارت محمد فرجامی آغاز شد.
به‌گزارش روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان جنوبی، وحید بهفرنژاد بیان کرد: در این فصل از کاوش، با استفاده از تحلیل عکس‌های هوایی، ششمین ترانشه در قسمت شمال شرقی سازه مدور موجود در محوطه باهدف شناسایی فضای ورودی آن ایجاد شد که طی کاوش، 2 فاز معماری شناسایی شد.
معاون میراث‌فرهنگی خراسان جنوبی افزود: فاز بالایی جدید و مربوط به دوران متأخر اسلامی بوده و فاز پایینی مربوط به دوران قبل از اسلام است. با توجه به داده‌های فرهنگی به‌ویژه سفال، می‌توان بازه زمانی دوران هخامنشی تا دوره ساسانی را برای آن پیشنهاد داد.
بهفرنژاد گفت: داده‌های فرهنگی به‌دست‌آمده علاوه بر سفال، شامل: سنگ‌ساب ، مشته سنگ، دست آس و سرباره هستند هم‌چنین آثار معماری به دست آمد شامل فضاهایی است که با مصالح سنگ و خشت‌هایی با ابعاد 40×40 و ضخامت 8 سانتی‌متر ساخته شده‌اند.
محمد فرجامی مسئول ثبت محوطه‌ای تاریخی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان جنوبی گفت: این محوطه در 5/3 کیلومتری شمال غرب شهر مود در میانه دشتی معروف به دشت نخودی شامل دو تپه در محور شمال غربی – جنوب شرقی است که بانام A و B ثبت شده که تپه A دارای ارتفاع بیشتری نسبت به تپه B است. کاوش‌های باستان‌شناسی در طی پنج فصل از سال 1397 به بعد بروی تپه B متمرکز بوده که شواهد و مستندات عکس‌های هوایی از این تپه نشان از سازه‌ای مدور با خندق در پیرامون که اطراف خندق با فضایی مربع شکل احاطه شده را نشان می‌دهد و ازلحاظ فرم کلی، این سازه معماری قابل مقایسه با سازه معماری در محوطه تخچرآباد است، البته در مقیاسی بسیار بزرگ‌تر.
فرجامی ادامه داد: کاوش‌های صورت گرفته در چهارفصل گذشته این محوطه باهدف ‌ و شناسایی فضاهای معماری بروی دیواره‌های شمالی، غرب، شرق و مرکز این سازه مدور انجام شد که در پایان کاوش این فصول فضا‌های معماری مرتبط با بارو و حصار دفاعی و همین‌طور فضاهای مسکونی و حیاط سازه مدور تپه مود B کشف شده است. این ساختار دفاعی بارویی با استفاده از مصالح چینه و خشت‌هایی با ابعاد 8×38×38 و 8×40×40 سانتی‌متر با ملات گل ساخته شده است، در بعضی قسمت‌ها هم آواری بودن فضا نشان از تخریب سازه‌های معماری براثر زلزله را نشان می‌دهد.
او گفت: در فصل پنجم کاوش محوطه گبری مود با بررسی عکس‌های هوایی باهدف شناسایی ورودی احتمالی سازه مدور محوطه گبری مود B به دلیل فرورفتگی در قسمت شمال شرقی سازه مدور، ترانشه‌ای با ابعاد 5 × 10 متر با حضور 21 نفر از دانشجویان ورودی سال 1399 ایجاد شد که در ادامه روند کاوش دو فاز معماری در این قسمت محوطه شناسایی شد؛ فاز اول که در قسمت مرکز ترانشه قرار دارد و مربوط به دیواری سنگی با ملات گل است و دو رج از آن باقی مانده است که با توجه به داده‌های فرهنگی در این قسمت، نشان از ساخت این دیوار در قرن هشتم تا دهم هجری را دارد. فاز دوم این ترانشه دوران هخامنشی تا اوایل دوران ساسانی را در برمی‌گیرد که داده‌های فرهنگی به‌ویژه سفال نشان از این بازه زمانی را دارد. در این فاز علاوه بر شناسایی قسمتی از باروی سازه مدور، فضاهای معماری با مصالح سنگ، خشت، چینه و ملات گل مورد شناسایی قرار گرفت، وجود حجم زیادی از آوار سنگی و خشتی در بعضی فضاهای معماری کاوش شده نشان از تخریب بنا در اوایل دوره ساسانی را دارد که احتمالاً براثر یک حادثه طبیعی (زلزله) این محوطه متروک می‌شود. یکی از نکات جالب‌توجه در بین فضاهای معماری و قسمت‌های آواری ترانشه شناسایی حجم زیادی از سنگ‌ساب، هاون سنگی (برای آرد کردن غلات)، کوبه سنگی، پاشنه در و مشته سنگی و همین‌طور استخوان حیوانات مختلف ازجمله گاو، بز، آهو و… است که در ارتباط با تغذیه ساکنین محوطه بوده است.
مسئول ثبت محوطه‌ای تاریخی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان جنوبی گفت: ازلحاظ حجم داده فرهنگی بیش‌ترین حجم داده این فصل کاوش مربوط به سفال است که به دودسته عمده تقسیم‌بندی می‌شوند، سفال‌های بدون نقش و سفال‌های منقوش با نقش کنده یا با نقوش رنگی قرمزرنگ. سفال‌های به‌دست‌آمده ازلحاظ قدمت، سفال‌های شاخصی مربوط به دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی است که شامل گونه سفالینه‌های معمولی، شیاردار، داغدار، منقوش و زورقی است. اکثر فرم‌های سفالی به‌دست‌آمده از این کاوش شامل خمره، کاسه و تنگ‌های کوچک است. بااین‌وجود بیش‌ترین سفال‌ها ازلحاظ قدمت متعلق به دوره اشکانی است. محوطه گبری مود در دوره اشکانی دارای بیشترین وسعت استقراری بوده و این دوره مهم‌ترین دوره استقراری ست که این مدّعا با کشف نمونه‌های سفالین منقوش، داغدار و شیاردار که قابل مقایسه بافرهنگ‌های همجوار به‌ویژه سیستان بوده است، تأیید می‌شود.
فرجامی ادامه داد: کشف این نمونه‌ها گویای ارتباطات گسترده این منطقه با سیستان در دوره اشکانی است. بر این اساس استقرار این دوره در اواخر دوره ساسانی متروک شده است و وجود محوطه‌های اسلامی در نزدیکی محوطه گبری مود ازجمله تپه قلعه کهنه مود، نشان از جابه‌جایی ساکنین این محوطه بعدازاین دوران دارد. تشابه کانی‌شناسی اجزاء تشکیل‌ دهنده سفال‌ها و خاک‌های محوطه گبری مود B با کانی‌های سازنده واحدهای زمین‌شناسی منطقه نشان می‌دهد که مواد تشکیل‌دهنده سفال‌ها از همین منطقه تأمین می‌شده‌اند. وجود سرباره‌های کوره سفالپزی در محدوده پنج فصل کاوش صورت گرفته در محوطه گبری مود و تراکم سرباره در محدوده غربی تپه مود B، نشانگر وجود کوره سفالپزی در این محدوده تاریخی ماست. این محوطه در سال ۱۳۸۱ با شماره ۶۳۶۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.