سابقه قالیبافی در منطقه قهستان و بالاخص رواج روز افزون آن در دوره تیموریان که هرات به عنوان پایتخت سیاسی و هنری انتخاب گردید، نقش مهمی در گسترش فرش و فرش بافی و تجارت آن در منطقه ایالت قهستان قدیم داشته است. حتی نقش های موسوم به هراتی که همان طرح ریزه ماهی معروف می باشند نیز دست هنر هنرمندان ایرانی و خراسانی بود که در کارگاههای هرات مشغول به طراحی نقشه های قالی بودند. به دلیل سفارشات متعدد بایستی روشی برای سرعت بخشی به بافت و جفتی بافی قالی ها ابداع می شد که این نیاز ، منجر به مهارت نقشه خوانی گردید. از طرفی نوجوانان و کودکان منطقه که در کار بافت مشارکت داشتند به دلیل عدم سواد نقشه خوانی بایستی روشی برای آموزش نقشه به آنان ابداع می گردید، همچنین خوش آهنگ شدن و موزون بودن کلمات و اصوات می توانست در سرعت بخشی به یادگیری کودکان و حفظ سریع کلیدهای نقشه خوانی کمک نماید، لذا استادکاران طراح و نقشه کش فرش سعی کردند تا حد امکان نسبت به شعرگونه شدن آن برای انتقال بهتر و به خاطر ماندن آن اقدام کنند.به عمل خواندن نقشه قالی از روی نقشه شطرنجی رنگ آمیزی شده از سوی نقشه خوان یا اصطلاحاً استاد کار قالی برای جمعی از بافندگان عمل نقشه خوانی اطلاق می گردد. هنر نقشه خوانی در اکثر نقاط ایران رایج بوده و هست و هر ناحیه و منطقه ای با گویش و زبان ویژه خود این دانش و فن را انتقال می دهد. این فن در جهت کمک به تولید انبوه در کارگاههای قالیبافی تجمیعی و کاهش هزینه های تهیه نقشه های متعدد بوده که بر پایه آموزش یک سری کلید واژه ها استوار است و می توان با کمک آنها نقشه قالی را بدون تصویر و فقط با شنیدن کلیدها و بیان رنگ های آنان توسط استاد بافنده، به بافنده ها منتقل نمود. این کلید واژه ها دارای قابلیت های مختلف از جمله ترکیب با یکدیگر و یا جایگزینی می باشند و در مواردی می توان از دو یا چند نوع کلید واژه برای انتقال یک یا چند گره استفاده نمود.
نقشه خوانی با شماره 2061 در فهرست میراث معنوی کشور(ناملموس) به ثبت رسیده است.
