ارگ کلاه فرنگی

این بنا به عنوان مرکز حکمرانی در بافت شهر جایگاه خاص داشته است بطوریکه بین این بنا و ارگ ارتباطی اجتماعی با ساکنین اطراف آن برقرار بوده است و به دلیل شاغل بودن بعضی از اهالی به عنوان خدمه ارگ منازل این افراد در اطراف زمینهای مزروعی مستقر بوده است. ارگ متعلق به یکی از خوانین خاندان خزیمه علم است که در اصل مقر حکومتی محسوب می گردیده از لحاظ تاریخی خاندان علم از دوره صفویه وارد کارهای درباری شده و در دوران های بعدی همچنان در دربار سلاطین مختلف ابراز وجود کردند و در اوایل قرن هفدهم بود که تمامی قائنات به دست این خاندان افتاد و به همین علت قدرت بیشتری پیدا کردند. این خاندان بعداً در سرزمین قهستان که مرکز فعلی آن در بیرجند می باشد با استقلال بیشتری فرمانروایی کردند. هنگامیکه حکومت قائنات و سیتان از طرف محمد ابراهیم خان به دو برادر زاده‌اش حسام الدوله و صمصام الدوله واگذار گردید حسام الدوله که قاینات را بدست گرفت از این ارگ به عنوان مرکز و مقر فرمانروایی خود استفاده کرد و به همین علت نام اولیه این ارگ در زمان خود ً ارگ حسام الدوله ً نامیده می شده است.همچنین به علت شباهت فوقانی ترین بخش عمارت به کلاه فرنگی عوام را بر این داشته که این ارگ را بنام ً ارگ کلاه فرنگی ًبشناسند.با توجه به شیوه معماری مخصوصا در پلان همکف آن قدمت این بنا به اواخر دوره زندیه نسبت داده می شود بعبارتی قدمت اصلی بنا باید بین اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه باشد.
بنای مزبور بطور کل از نظر سبک و شیوه معماری با سایر بناهای شهری اختلاف اساسی دارد چرا که بنا بدلیل داشتن گنبدی زیگوارتی و چند اشک.به و طاقنماهای متعدد و بعضا مقرنسکاری شده و جه ممیزه خویش را کاملا حفظ کرده است.