ساخت خارخانه ها در اغلب مناطق کویری و گرم و خشک استان خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، کرمان، یزد و … از قدیم الایام رواج داشته است. در حال حاضر ساخت خار خانه ها و کوپال در بسیاری از مناطق استان از جمله نهبندان ، فردوس و سرایان طبس و خوسف رواج دارد. خارخانه یا خیشخان، کلبه یا دارآفرینی بوده است که پیرامون آن را با حصیر، سفال یا بوته های خار می پوشاندند و بر آن آب می پاشیدند تا بر اثر وزش باد، هوای خنک را به درون بکشاند. این سازه ابتدایی و ساده با کمترین مصالح، بالاترین کاربرد را در پاکسازی و خنک سازی هوای مناطق بیابانی و کویری برای خانه ها داشته و یا خود به تنهایی، مأمن و جان پناهی در هوای گرم و سوزان تابستان برای کشاورزان و دامداران و چوپانان می شود. جلوه سنتی و بومی خارخانه ها و همخوانی آن با بافت محلی مکان مورد استفاده به حفظ سیما و منظرروستایی کمک نموده و به لحاظ بصری و تأثیرات روحی و روانی بر جوامع محلی تأثیرات مثبتی دارد.. گاهی در پشت دریچه هایی که در پشت خانه ها رو به شمال تعبیه شده است، بوته های خار قرار داده و هر چند وقت روی خارها آب می پاشند، هوای گرم و احتمالا پر گرد و غبار مناطق کویری با عبور از این خارها و جذب رطوبت به هوای مرطوب و خنک و پاک تبدیل می شود. دامداران، چوپانان و کشاورزان و اغلب آنهایی که در گرمای سوزان کویر و یا سرمای کشنده زمستانهای آن به دنبال سرپناهی موقت بوده اند از ساخت خارخانه ها بهره می جستند. همچنین از خارخانه ها در مجاورت زمین های کشاورزی و آغل های دامداری استفاده می شده، به گونه ای که اِشراف کامل بر زمین کشاورزی و یا دام ها داشته باشند. خار خونه با شماره 1625در فهرست میراث معنوی کشور(ناملموس) به ثبت رسیده است.
English 
فارسی