پنبه مله ؛ دانش سنتی کشاورزی، نخریسی و نمودهای شفاهی آن در شهرستان خوسف

مله در فرهنگ فارسی عمید به نوعی پنبه زرد رنگ و نوعی پارچه خاکی رنگ ترجمه شده است. این نوع پنبه در زبان محلی سُرخچه ( به دلیل رنگ مایل به سرخ این نوع پنبه ) نیز اطلاق می¬شود.
این پنبه در خوسف کشت می شده و مجدد احیا شده است. البته سابق ارتباطات و تعاملات بین شهرستان های خوسف، نهبندان و سربیشه، موجب گردید که بالاخص مناطق غربی شهرستان سربیشه و نهبندان که دارای مرز مشترک با بخش شرقی شهرستان خوسف می باشند به صورت پراکنده به کاشت و تولید پنبه مله و همچنین بافت این پارچه در گذشته اقدام نمایند که هم اکنون هم شواهد این فعالیت ها قابل مشاهده است.
روش های کاشت، داشت و برداشت پنبه مله همانند پنبه معمولی می باشد، اما به لحاظ کوتاهی الیاف این نوع پنبه، آن را با کمان، حلاجی نمی کنند بلکه با چوبالش بر روی بالشتک حلاجی می¬شود. همچنین اعتقاد به خوش یمنی گیاه پنبه مله تا حدی بوده که هرکشاورز در حد توان خود کشت این نمونه پنبه را در کنار پنبه سفید انجام می داده است و اعتقاد داشته اند که اگر آب با عبور از این پنبه به دیگر محصولات( پنبه سفید) برسد در باردهی و برکت زمین موثر خواهد بود.
پنبه مله از تاریخچه و قدمت طولانی برخوردار می باشد. چیزی که مشهود است این پنبه جزو سرمایه های منطقه و افراد منطقه در گذشته به حساب می آمده و شاخص های دیگری از جمله: خود رنگ بودن، طیف رنگی از کرم روشن تا قهوه ای آجری، نرمتر بودن این گونه پنبه نسبت به پنبه معمولی، موارد درمانی پارچه‌های مله، استفاده از آن همراه با سایر گیاهان دارویی و چربی گوسفند جهت تولید سرمه چشم به دلیل تقدس، احترام و قداست پنبه مله در بین بومیان منطقه، اعتقادات و باورهای مترتب بر آن، ویژگی های ساختاری و فیزیکی پنبه مله که به نسبت گرم تر بوده و برای فصول سرد سال هم مورد استفاده قرار می گیرد.پنبه مله با شماره 1622 در فهرست میراث معنوی کشور(ناملموس) به ثبت رسیده است.