ثبت ششمین اثر جهانی در خراسان جنوبی

در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو که روز یکشنبه ۲۶ شهریورماه ۱۴۰۲ در ریاض عربستان برگزار شد، پرونده «کاروانسراهای ایران» به عنوان بیست و هفتمین اثر تاریخی و طبیعی ایران در فهرست جهانی یونسکو تأیید و به ثبت رسید. در این پرونده، ۵۴ کاروانسرای ایران ثبت شدند که ۴ کاروانسرای سرایان، ده محمد، خان و چهل پایه مربوط به استان خراسان جنوبی است.وحید بهفرنژاد معاون میراث فرهنگی در این خصوص گفت: پهنه استان خراسان جنوبی در گذشته، از قطب های تجارت ایران و در مسیر جاده ابریشم و همچنین هندوستان بوده که مسافران و کاروان های زیادی جهت داد و ستد و تجارت از آن گذر می کرده اند. به دلیل طولانی بودن مسافت بین راه ها مکان هایی با عنوان کاروانسرا در این استان ساخته شدند تا محلی برای استراحت و تأمین امنیت مسافران باشد.
وی افزود: در سال گذشته با تلاش و پیگیری های فنی و کارشناسی همکارانم در حوزه میراث فرهنگی، پرونده ثبت جهانی۴ کاروانسرا در دستور کار یونسکو قرار گرفت و با ثبت این ۴ کاروانسرا تعداد آثار ثبت جهانی خراسان جنوبی به همراه آثار جهانی “بیابان لوت، قنات بلده فردوس، باغ و عمارت اکبریه، ژئوپارک طبس و روستای خراشاد” به ۶ اثر رسید. شایان ذکر است از بین کاروانسراهای استان ۴ کاروانسرا به شرح زیر به جهت دارا بودن ویژگی های شاخص و منحصر به فرد در فهرست میراث جهانی ثبت شدند:

کاروانسرای سرایان

متعلق به دوره صفویه می‌باشد که به روش دو ایوانی اجرا شده و شامل اجزاء معماری مختلفی از جمله سردر ورودی، صحن، حجره‌های متعدد، ایوان، انبار، فضای خدمات و اصطبل شتران است که امروزه به موزه مبدل شد. این اثر در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۸۷۳۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

کاروانسرای ده محمد

مربوط به دوره قاجار در ۷۰ کیلومتری شمال طبس در روستای زیبا و تاریخی ده محمد در مسیر بشرویه به طبس قرار دارد .دژ و دیواره خارجی آن از سنگ و ساروج بوده و در ساختمان سردر و فضاهای داخلی آن از مصالح آجری استفاده شده است . این کاروانسرا دارای اصطبل و شاه نشین بوده و اطراف آن رواق هایی برای استراحت کاروان ها احداث گردیده است. این رباط دارای ۴ دژ در یک طبقه بوده که ساختمان سردر و شاه نشین آن در دو طبقه احداث گردیده است . این اثر در تاریخ ۲۳ مرداد ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۳۸۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

کاروانسرای چهل پایه

در جاده راور به دیهوک در نزدیکی روستای نایبند روستایی به نام چهل پایه وجود دارد که کاروانسرای چهل پایه هم جزئی از همین روستا است. این کاروانسرا مربوط به دوره قاجاریه بوده و شامل هشتی ورودی، حیاط، بارانداز یا شترخان و حجره‌هایی در اطراف حیاط شاه‌نشین و چهار برج در نمای بیرونی است.
در مجاورت بنا فضاهای با ارزش دیگری مانند حوض انبار، پایاب، آب انبار، مردخانه و برج نگهبانی وجود دارد که هر یک دارای ویژگی‌های معماری و تاریخی هستند.

کاروانسرای خان

کاروانسرای خان در مسیر جاده قدیم طبس به یزد قرار دارد و با معماری زیبا و قابل توجه، از مکان های دیدنی شهرستان طبس به شمار می ‌آید. این کاروانسرا مربوط به دوره قاجاریه است. این اثر تاریخی شامل هشتی ورودی، حیاط، اصطبل و حجره هائی در اطراف حیاط شاه نشین و همچنین بادگیر است و تزئینات آجری و بادگیر بسیار زیبا و چشم نوازی دارد.
یکی از ویژگی های معماری این کاروانسرا، کالبد فضایی مجموعه، بادگیر و گنبد شاه نشین آن است و وجود دو طاق در دو گوشه بنا، بر زیبایی و استحکام آن افزود است. فضای زیر بادگیر و شاه نشین و فضای زیر گنبد از ویژگی های این بنا بوده و در آجرکاری نماهای داخلی از گل چین هایی استفاده شده که بر زیبایی کار افزوده است.